Prix de Rome Architectuur 2022

In het voorstel voor het Public centre for Architectural Disaster and Collective Healing is de architect het onderwerp van onderzoek. Toch is het gebouw niet aan een doelgroep voorbehouden, een architectural disaster is immers nooit een individueel of geïsoleerd probleem maar heeft impact op de weerbaarheid van complete gemeenschappen. Daarom kan er bij architectural disaster niet gesproken worden in termen van schuld of onschuld, of dader en slachtoffer. Het gaat over het helen van de gehele architectuurketen in een maatschappelijke, politieke, economische en historische context.

Het Public centre for Architectural Disaster and Collective Healing neemt letterlijk bezit van het gebouw waar het International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia tussen 2009 en 2017 gehuisvest was. Het gebouw is in 1953 ontworpen door architect Ad van der Steur voor een verzekeringsmaatschappij. In de afgelopen decennia was het niet openbaar toegankelijk; wat zich binnen afspeelde, gebeurde achter gesloten deuren. Het gebouw, dat monumentaliteit, gezag, veiligheid, geslotenheid en een traditioneel rechtssysteem representeerde, zal letterlijk ruimte maken voor de nieuwe functie.

De omgang met het bestaande gebouw vormt zowel een breuk als verzoening ermee. Het gebouw wordt doorsneden en transformeert in een groot oplopend plein dat inkijk biedt in de vroegere functie van tribunaal. Tussen en op de overgebleven wanden komt een nieuwe vloer gemaakt van vergruisd beton, afkomstig uit de afgebroken delen. Door de vloer te polijsten komen sporen van de afgesneden wanden en ingebouwd meubilair als een herinnering tevoorschijn. Op en verdiept in het plein bevindt zich het nieuwe programma, bestaand uit paviljoens, een zaal voor mediation en een kenniscentrum. Elk bouwwerk vervult een specifieke functie maar er is geen vaste route, bezoekers kunnen vrijuit dwalen.

In vijf Voice Pavilions delen betrokkenen hun verhaal. Ze kunnen dit individueel of in het bijzijn van andere betrokkenen en onderzoekers doen. Elk paviljoen heeft een andere vorm en sfeer, zodat betrokkenen kunnen kiezen in welke ruimtelijke setting ze hun verhaal delen. De vormen zijn gebaseerd op architectonische basisfragmenten, zoals de wand, het dak, de kolom, de trap en de vloer. De verscheidenheid aan vormen biedt een vrijheid aan eenieder om zijn of haar verhaal op de plek te delen die goed voelt.

De Space for Collective Healing is ingericht voor contextuele mediation in groepsverband. Het leidt zowel tot de ontwikkeling van architectonische oplossingen en handelingsmogelijkheden om architectural disaster te herstellen als ontwerpmethodes die toekomstige rampen kunnen voorkomen. Centraal in de cirkelvormige ruimte staat een ronde tafel. Op een podium eromheen staan ruimtelijke tests, waaronder schaal 1:1 mockups en maquettes die dienen als materiaal om het gesprek richting te geven.

De testopstellingen zijn door onderzoekers in het House of Knowledge Production gemaakt, een lange opgetilde houten stellage die een rand van het plein markeert. De onderzoekers hebben de taak de stemmen, de dialogen en herinneringen om te zetten in kennisopslag, kennisproductie en kennisdeling. Zij hebben diverse achtergronden, van (landschaps-)architecten, stedenbouwkundigen, juristen, economen, psychologen, onderwijskundigen, erfgoedspecialisten tot mediators. Individueel en in groepjes werken zij in mobiele werkplaatsen die als een robot langs het onderzoeksmateriaal in de stellage bewegen. Ze zijn transparant om bezoekers een inkijk te geven in het werkproces.

Aan de buitenkant van de verschillende gebouwonderdelen worden herinneringen aan architectural disasters van over de hele wereld opgeroepen. De wanden bestaan uit afgietsels van brokstukken van deze rampen, zoals een stuk steen van een kapotgeschoten brug of restanten hout van een afgebroken bomen. Deze fysieke herinneringen zijn op deze manier met elkaar verbonden, net als de betrokkenen die de herinneringen hebben achtergelaten. Zij delen de ervaring van verlies en een nieuw begin.